Zang en aerosolen: risico’s beperken
Inleiding
Inmiddels is men het er wel over eens dat COVID-19 via aerosolen kan worden overgedragen [1] [2] [3]. Daarom is het nuttig om te weten hoe zangers de hoeveelheid aerosolen in de lucht zo laag mogelijk kunnen houden.
In twee onderzoeken, gedaan in Engeland [4] en in Zweden [5], zijn aerosolmetingen uitgevoerd bij zang. Het Zweedse artikel is peer-reviewed; het Engelse nog niet, maar meldt vergelijkbare resultaten.
De bevindingen die nuttig zijn voor de praktijk staan hieronder samengevat.
Aanvullingen door VirMus staan tussen vierkante haken.
Voor wie nog iets meer informatie uit de onderzoeken wil lezen, volgt daarna voor de meeste punten een korte toelichting.
Bevindingen
1. Hoe harder iemand zingt (of spreekt), hoe meer aerosolen er in de lucht komen. Dit is de belangrijkste conclusie uit beide onderzoeken. Beperking van het geluidsniveau wordt dus aangeraden. Bij optredens is geluidsversterking een mogelijke oplossing om zachter te kunnen zingen.
2. Bij hoge noten produceren zangers meer aerosolen. [Hiermee kan rekening gehouden worden bij de bepaling van het repertoire en van de tijdsduur van zingen met hoge noten.]
3. Professionele zangers produceren ongeveer tweemaal zoveel aerosolen als amateurs. [Hiermee kan rekening worden gehouden bij de bepaling van: aantal zangers, tijdsduur van de zang en repertoire.]
4. Hoeveel aerosolen iemand uitstoot bij ademen, spreken of zingen, verschilt sterk per persoon; er is hierbij geen onderscheid tussen mannen en vrouwen. [Welke stemsoort iemand heeft, is dus niet van belang.]
5. Welk muziekgenre er wordt gezongen maakt bij gelijke geluidsterkte geen verschil voor de uitstoot van aerosolen.
6. Een mondneusmasker helpt goed om de door zangers geproduceerde aerosolen (en druppels) gedeeltelijk tegen te houden. Vooral bij hard zingen zijn maskers effectief. Er werd getest met gewone wegwerpmaskers.
7. Bijzonder stemgebruik, zoals tijdens (inzing)oefeningen, kán een veel grotere de uitstoot van aerosolen en/of druppels opleveren dan gewone zang of spraak. Bijvoorbeeld bij overdreven articulatie van medeklinkers en bij het laten trillen van de lippen op de uitademing. [Ook keuze en tijdsduur van inzingoefeningen zijn dus een aandachtspunt.]
8. Beperking van het aantal aanwezigen dat zingt (of spreekt) in een binnenruimte is uiteraard ook een maatregel die concentratie van aerosolen in de lucht lager houdt. [Bij een optreden kan geluidsversterking het aantal benodigde zangers verminderen.]
9. Ook de aanwezigen die niet zingen tellen mee voor de aerosolproductie. [Hiermee moet rekening gehouden worden bij de planning van het aantal aanwezigen, tijdsduur van de activiteit en lege-zaalpauzes voor ventilatie.]
10. Goede ventilatie [met verse buitenlucht] is essentieel in alle situaties waar stemgebruik plaatsvindt.
Toelichtingen
Bij 1. Hoe harder iemand zingt (of spreekt), hoe meer aerosolen. Bij zingen is het geluidsniveau al snel hoger dan bij spreken. Daardoor levert zingen een grotere uitstoot van aerosolen op dan spreken, maar bij allebei maakt hard of zacht een groot verschil. Bij de hardste spraak en zang waarop werd getest produceerden de testpersonen meer dan tien keer zoveel aerosolen als bij het zachtste volume. Schreeuwen en hard zingen bleken vergelijkbaar wat aerosolenuitstoot betreft. Beperking van het geluidsniveau is dus een effectieve maatregel om de hoeveelheid aerosolen in de lucht te beperken. Beide onderzoeken presenteren dit als belangrijkste conclusie uit de metingen.
Bij 3. Professionele zangers produceren tweemaal zoveel aerosolen als amateurs en bij sommige hoge tonen tot driemaal zoveel. Hun duidelijke articulatie van medeklinkers, bijvoorbeeld ‘p’ ‘b’ ‘r’ ‘t’, speelt hier een rol omdat daarbij hogere luchtsnelheidheden optreden. [Naar andere mogelijke oorzaken is geen onderzoek gedaan.]
Bij 4. Hoeveel aerosolen iemand uitstoot bij adem, spraak, of zang, verschilt sterk per persoon. En zelfs ook per activiteit: iemand met een lage uitstoot in de adem kan juist een hoge uitstoot hebben bij zang, of omgekeerd. Of je vrouw of man bent maakt niet uit. Sommige mensen produceren aanzienlijk meer aerosolen dan anderen, soms tot tien keer meer dan gemiddeld. Om de verschillen te verklaren is meer onderzoek nodig. Wanneer testpersonen zelf aangaven dat er zich meer speeksel in hun mond verzamelde, bleek dat samen te gaan met hogere druppeluitstoot – en daarin dus aerosolen – bij articulatie.
Bij 5. Welk muziekgenre er wordt gezongen maakt bij gelijke geluidsterkte geen verschil voor de uitstoot van aerosolen. De metingen werden verricht met (professionele) zangers uit allerlei achtergronden, waaronder koorzang, opera, musical, jazz, rock, soul en pop.
Bij 6. Een mondneusmasker helpt goed om de door zangers geproduceerde aerosolen (en druppels) gedeeltelijk tegen te houden. Vooral bij luide zang zijn maskers effectief. Bij de metingen werden gewone wegwerpmaskers gebruikt. Die zorgden ervoor dat aerosolen en druppels zodanig werden tegengehouden dat de hoeveelheid die in de ruimte terechtkwam vergelijkbaar werd met die van normaal spreken. Maar dit type maskers sluit aan de zijkanten niet strak aan, en wat daar aan deeltjes vrijkomt is niet gemeten. Maskers houden niet álle aerosolen tegen.
Bij 7. Bijzonder stemgebruik, zoals tijdens (opwarm)oefeningen, kan in bepaalde gevallen een enorme uitstoot van aerosolen en/of druppels opleveren, vergeleken met gewoon spreken en zingen. De metingen betroffen de inzingoefening waarbij de lippen trillen op de uitademing – in dit geval zonder de te stembanden te activeren – en het overdreven articuleren van medeklinkers.
Bij 9. Ook de aanwezigen die niet zingen tellen mee voor de aerosolproductie. Als het aantal mensen in het publiek in een binnenruimte veel groter is dan het aantal uitvoerenden, is waarschijnlijk de grootste hoeveelheid aerosolen afkomstig uit de adem van het publiek. Goede zaalventilatie is dan de belangrijkste maatregel. [Dit is informatie om rekening mee te houden bij de planning van het aantal aanwezigen, tijdsduur van de zang en lege-zaalpauzes voor ventilatie.]
Bij 10. Goede ventilatie [met verse buitenlucht] is essentieel in alle situaties waar stemgebruik plaatsvindt. Spreken en zingen brengen altijd meer aerosolen in de lucht dan ademen zonder stemgebruik. [Zodra er in een ruimte dus stemgeluid is, kan het besmettingsrisico toenemen en is het zaak de concentratie van de aerosolen in de lucht zo laag mogelijk te houden.]
[1] Greenhalgh, T. et al. (2021) PR, Ten scientific reasons in support of airborne transmission of SARS-CoV-2
[2] Morawska, L. et al. (2021) PR, A paradigm shift to combat indoor respiratory infection
[3] Schijven, J. et al. (2021) PR, Quantitative Microbial Risk Assessment for Airborne Transmission of SARS-CoV-2 via Breathing, Speaking, Singing, Coughing, and Sneezing
[4] Reid, J. (2020), Comparing the Respirable Aerosol Concentrations and Particle Size Distributions Generated by Singing, Speaking and Breathing
[5] Alsved, M. et al. (2020) PR, Exhaled respiratory particles during singing and talking